काशीराम शर्मा, बाँके - सरकारले एचआईभी सङ्क्रमित आमाबाट बच्चामा सर्ने एचआईभी रोकथाम (पीएमटीसीटी) कार्यक्रम लागू गरेपछि स्वस्थ बच्चा जन्माउन थालेका छन्।
यसअघि सङ्क्रमित आमाले जन्माएका बच्चामा पनि एचआईभी सङ्क्रमण देखिन्थ्यो भने चिकित्सकले पनि त्यस्ता आमालाई सन्तान नजन्माउन सुझाव दिन्थे।
“एचआईभी सङ्क्रमित भएपछि बच्चा नजन्माउन चिकित्सकले सुझाव दिएका थिए तर अहिले भने यो सम्भव भएको छ,” एक आमाले भनिन्, “सन्तान पाउने वर्षाैंको इच्छा पूरा भएको छ, स्वस्थ बच्चा जन्मँदा आफू निकै खुशी भएकी छु।”
औषधि विज्ञानको नयाँ प्रविधिले फड्को मारेपछि उक्त रोगबाट सङ्क्रमित आमाले जन्माउने शिशुलाई पूर्णरूपमा स्वस्थ बनाउने गरेको छ।
पीएमटीसीटी कार्यक्रम लागू भएपछि एचआईभी सङ्क्रमित आमाहरू स्वस्थ बच्चा जन्माउन थालेपछि खुशी भएका छन्। बाँकेमा गत आर्थिक वर्षदेखि हालसम्मको अवधिमा १७ जना सङ्क्रमित आमाले स्वस्थ बच्चा जन्माएका छन्। गत आवमा १२ र चालू आवमा ५ जना एचआईभी सङ्क्रमित आमाले स्वस्थ बच्चा जन्माएको भेरी अस्पतालले जनाएको छ।
“सङ्क्रमित सबै आमाबाट जन्मेका शिशु पहिलो चरणको जाँचमा स्वस्थ देखिएका छन्,” भेरी अस्पतालका फिजिसियन तथा एचआईभीका स्रोत व्यक्ति डा. सङ्केत रिसालले भने, “पहिलो जाँचमा नेगेटिभ देखिएको शिशुमा एचआईभी सङ्क्रमण हुने सम्भावना निकै कम रहन्छ।” सङ्क्रमित आमाका लागि अस्पतालमा छुट्टै वार्डसमेत राखिएको छ।
गर्भवती महिलाको अनिवार्य एचआईभी परीक्षण गरिन्छ। पोजेटिभ पाइएका आमाको शुरुदेखि अन्तिम चरणसम्म निगरानी गरिन्छ। “गर्भवती भएका महिलामा एचआईभी सङ्क्रमण भएको पाएपछि निगरानी शुरु गर्छौं , त्यहीअनुसारको उपचार व्यवस्था मिलाउँछौं,” डा. रिसालले भने, “सङ्क्रमित भएका केही गर्भवती महिला अझै पनि निगरानीमा छन्। सन्तान नजन्माउँदासम्म निगरानी गरी उपचार गर्छौं।”
सङ्क्रमित गर्भवती महिलालाई एन्टी रेक्टो भाइरल ट्रिटमेन्ट (एआरटी) औषधि नियमित खुवाइन्छ। त्यसले गर्भवती आमाबाट बच्चामा एचआईभी सार्न रोक्छ। चिकित्सकका अनुसार बच्चा जन्मेपछि प्रोफाइल लेसिस नामक झोल खुवाइन्छ। शिशुको स्वास्थ्य अवस्था जाँच्न डीएनए पीसीआर गरिन्छ।
सङ्क्रमित आमाबाट जन्मेका शिशु १८ महिना पुगेपछि फेरि जाँच गरिन्छ। सङ्क्रमित आमाको दूध चुस्दा एचआईभी सर्ने खतरा हुने भएकाले बच्चाका लागि पनि औषधि प्रयोग गरिँदै आएको छ।
चिकित्सकका अनुसार गर्भवती आमाबाट जन्मिने शिशुलाई पनि निगरानीमा राखिने गरिएको छ। चिकित्साशास्त्रको आधुनिकीकरणसँगै सङ्क्रमित आमाको सपना पनि पूरा भएको छ। स्वस्थ शिशु जन्माउन पाएकामा उनीहरू खुशीसँगै दङ्ग छन्।
बाँकेमा एचआईभी सङ्क्रमित भएका शतप्रतिशत गर्भवती महिलाले स्वस्थ बच्चा जन्माएका छन्। यो निकै ठूलो उपलब्धि भएको चिकित्सकको दाबी छ। असुरक्षित यौन सम्पर्कले हुने एचआईभीको सङ्क्रमण गर्भवती आमाबाट सीधै नवजात शिशुमा सर्छ।
तर, सङ्क्रमित भएको पुष्टि भइसकेकामध्ये निकै कम व्यक्ति उपचारका लागि पुग्ने गरेका कारण जोखिम बढाएको छ। सङ्क्रमित गर्भवती महिला नियमित चिकित्सकको सम्पर्कमा रहनुपर्छ । उनीहरूले चिकित्सकले दिएको सुझाव मानेमा स्वस्थ बच्चा जन्माउन सहज हुन्छ।
नियमित औषधि प्रयोग नगर्ने आमाबाट सङ्क्रमित बच्चा जन्मिने खतरा रहने गर्छ। बाँकेमा एचआईभी सङ्क्रमण दर बढ्दो छ। सामाजिक बहिष्करणमा पर्ने त्रासका कारण सङ्क्रमित व्यक्ति लुकेरै बस्न बाध्य भएका छन्।
अस्पतालका अनुसार हालसम्म १ हजार २ सय जना एचआईभी सङ्क्रमित अस्पतालको सम्पर्कमा आएका छन्। तीमध्ये ४ सय ४० जनाले नियमित औषधि प्रयोग गर्दै आएका छन्। अझै पनि धेरै सङ्क्रमित सार्वजनिक हुन नचाहेकाले एचआईभी सङ्क्रमणको सङ्ख्या बढी हुने अनुमान गरिएको छ।
कामका सिलसिलामा विदेश जाने सर्वसाधारण एचआईभीको बढी जोखिममा पर्ने गरेका छन्। घर फर्किंदा रगत परीक्षण नै नगरी सम्पर्क गर्ने गरेका कारण श्रीमतीलाई सजिलै एचआईभी सर्ने गरेको पाइएको छ।
गर्भवती आमाको रगत परीक्षणका लागि नेपालगञ्जस्थित भेरी अस्पताल र प्राथमिक सेवा केन्द्रमा व्यवस्था मिलाइएको छ भने प्राथमिक सेवा केन्द्र र स्वास्थ्य चौकीमा पनि रगत परीक्षण गरिँदै आएको छ।
स्वास्थ केन्द्रले सङ्क्रमित गर्भवती महिलालाई अस्पतालमा रिफर गर्दै आएका छन्। स्वास्थ्य कार्यालय बाँकेको तथ्याङ्कअनुसार सबैभन्दा बढी नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका, कोहलपुर नगरपालिका, खजुरा र राप्तीपारिका क्षेत्र एचआईभी सङ्क्रमणको उच्च जोखिममा छन्। असुरक्षित यौन सम्पर्क र साझा सुई प्रयोग गर्ने दुर्व्यसनी एचआईभी र एड्सबाट सङ्क्रमित हुने गरेका छन्।
कार्यालयका स्वास्थ्य अधिकृत रामबहादुर चन्दका अनुसार बेरोजगारीका कारण वैदेशिक रोजगारीमा जाने र असुरक्षित यौन सम्पर्कमा संलग्न हुने भएकाले युवा एचआईभीको जोखिममा छन्।
लागूपदार्थ दुर्व्यसनी र त्यसका प्रयोगकर्ता, यौनकर्मी पनि यसको उच्च जोखिममा छन्। तर, परामर्श तथा जाँच केन्द्र स्थापना विस्तारसँगै सङ्क्रमित व्यक्तिको पहिचान हुन थालेपछि यसको संक्रमण बढी देखिएको छ।
