काठमाडौँ । कसैको बोली, व्यवहार वा अप्रत्याशित घटनाले कहिलेकाहीँ मानिसलाई एकाएक झनक्क रिस उठ्छ। तर यस्तो रिस केवल भावनामा सीमित हुँदैन, यसले शरीरभित्र तीव्र जैविक प्रतिक्रिया पनि सुरु गरिदिन्छ। स्वास्थ्य विज्ञहरूका अनुसार अचानक रिस उठ्दा शरीरमा ‘फाइट अर फ्लाइट’ अर्थात् लड्ने वा भाग्ने प्रतिक्रिया सक्रिय हुन्छ। यस क्रममा मस्तिष्कले खतरा महसुस गरेसँगै एड्रिनल ग्रन्थी सक्रिय हुन्छ र एड्रिनालिन तथा कोर्टिसोल जस्ता हर्मोनको स्राव बढ्छ।
यसको प्रत्यक्ष असर मुटुमा देखिन्छ। मुटुको धड्कन तीव्र हुन्छ, रक्तचाप बढ्छ र रगत छिटो–छिटो मांसपेशीतर्फ प्रवाह हुन थाल्छ। यही कारण रिस उठ्दा हातखुट्टा काँप्ने, शरीर तातो हुने वा पसिना आउने अनुभूति हुन्छ। रिसको बेला सास फेर्ने गति पनि तेज हुन्छ। शरीरले बढी अक्सिजन माग्ने भएकाले छाती भारी हुने, टाउको दुख्ने वा चक्कर लाग्ने समस्या देखिन सक्छ। दीर्घकालीन रूपमा बारम्बार रिसाउने बानीले हृदय रोग, उच्च रक्तचाप, मधुमेह र मानसिक तनाव बढाउने खतरा रहने चिकित्सकहरू बताउँछन्।
मनोविद्हरूका अनुसार रिसले तत्काल ऊर्जा त दिन्छ, तर नियन्त्रण नभए यसले निर्णय क्षमतामा असर गर्छ। यही कारण रिसको क्षणमा गरिएको निर्णय पछि पछुतोको कारण बन्ने सम्भावना बढी हुन्छ। विज्ञहरूले रिस उठ्दा गहिरो सास लिने, केही समय मौन बस्ने, पानी पिउने वा ध्यान केन्द्रित गर्ने अभ्यास गर्न सुझाव दिन्छन्। यसले शरीरलाई पुनः सन्तुलनमा ल्याउन मद्दत गर्छ। रिस स्वाभाविक मानवीय भावना हो, तर यसको व्यवस्थापन स्वास्थ्यका लागि उत्तिकै आवश्यक छ।
